fbpx

Herinneringen uit het ondergrondse

In het rijtje van schrijvers die de tand des tijds hebben kunnen weerstaan mag de naam van Fjodor Michalowitsj Dostojewski (1821 – 1881) niet ontbreken. Deze Russische literaire reus is vooral bekend geworden door Misdaad en straf en De gebroeders Karamazow. In deze blog wil ik aandacht besteden aan een iets minder, maar evenwel zeer fascinerend boek van Dostojewski, Herinneringen uit het ondergrondse.

Ik houd erg van boeken waarin het hoofdpersonages of de hoofdpersonages er een nogal zwartgallig wereldbeeld op na houden. Nogal eens druipt de rancune ervan en het bijtende cynisme waarmee dit gepaard gaat, is vaak zeer geestig om te lezen. Wie bijvoorbeeld Bardamu uit Céline’s beroemde Reis naar het einde van de nacht of een van de vertellers van Houellebecq aan het woord heeft gezien, begrijpt wat ik bedoel.

Bij de verteller van Herinneringen uit het ondergrondse viel me wederom iets op wat je vaker bij op het eerste gezicht cynische boeken tegenkomt: ze getuigen alle van een diepgewortelde liefde voor de mens en het leven. De verteller denk bijvoorbeeld na over vragen als deze: ‘Wat is beter, een goedkoop geluk of een verheffend leed? Ja, wat is beter?’

In het eerste gedeelte van het boek van Dostojewski wordt een nogal nihilistisch en deterministisch wereldbeeld uiteen gezet. Niets deugt en alle pogingen tot goed (en kwaad eveneens) zijn zinloos en tot mislukking gedoemd. Weinig liefde tot zover.

In het tweede gedeelte wordt aan de hand van de levensloop van de verteller duidelijk gemaakt hoe deze tot zijn wereldbeeld is gekomen. Met de introductie van het hoertje Liza begint Dostojewski wat mij betreft aan een van de meest ontroerende passages uit zijn oeuvre. Het betoog waarmee de verteller Liza van het door haar bewandelde pad probeert af te houden en de wijze waarop hij in wanhoop uitbarst als hij te laat beseft dat hij Liza heeft laten glippen, zijn zeer krachtig en ontroerend geschreven. Het blijkt dat de verteller helemaal geen cynicus is, maar hij is iets wat cynici wel vaker blijken te zijn: een diep gekrenkte romanticus.

 

Als lezer vind ik het een stuk makkelijk om mij te vereenzelvigen met een iemand die teleurgesteld is in plaats van met iemand die verbitterd is. Trouwens, ik vind het een stuk prettiger ook.