We schrijven 7 januari 2015. Frankrijk (en daarmee heel Europa) wordt opgeschrikt door de bloedige aanslagen op het hoofdkantoor van het islam kritische weekblad Charlie Hebdo. Dit nieuws beheerst alle media voor ten minste een week. Een van de gevolgen daarvan is dat er nauwelijks aandacht besteed wordt aan de verschijning van de nieuwe roman van een andere beruchte islamcriticus, Michel Houellebecq (1958). Houellebecq heeft zich in het verleden in zijn roman Platform (2001) en diverse interviews uiterst kritisch uitgelaten over moslims. Zijn nieuwe roman Soumission (Onderworpen) is een bijna letterlijke vertaling van het woord islam. De verwachtingen rondom deze roman waren dus hooggespannen.
Wat mij betreft staat Houllebecq op eenzame hoogte aan de top van het huidige Europese schrijversgilde. Hij heeft al meerdere malen bewezen in staat te zijn om vlijmscherp door onze tijdsgeest heen te snijden. Centrale thema’s in zijn boeken zijn de steeds grotere invloed van het marktdenken op ons menszijn (bovenal in het liefde- en seksleven van de Westerse mens), de volstrekte eenzaamheid van het individu en het failliet van de Westerse liberale samenleving. Houellebecq wordt vaak neergezet als een misogyne, cynische nihilist, maar dat is mij veel te kort door de bocht. Het klopt dat zijn romans getuigen van een pessimistische levensvisie, maar volgens mij is het oeuvre van Houellebecq bovenal een oproep tot liefde en genegenheid voor de ander.
Onderworpen beschrijft het verhaal van François. Hij is hoogleraar aan de Parijse universiteit, die gespecialiseerd is het oeuvre van de schrijver Joris-Karl Huysmans. François beschrijft in het boek een aantal weken in het jaar 2022, waarin Frankrijk voor het eerst een moslimpresident krijgt. Op treffende, ironische maar tegelijkertijd hyperrealistische wijze beschrijft Houellebecq hoe in Frankrijk de moslimpartijen langzamerhand steeds meer aan invloed winnen, totdat er daadwerkelijk een moslim aan de macht komt. Deze machtswisseling heeft verstrekkende gevolgen voor François. Hij raakt zijn vriendin, zijn baan en daarmee zijn sociale basis kwijt en lijkt gedoemd om weg te kwijnen in volstrekte eenzaamheid. Het ligt voor de hand dat er in Onderworpen daarom een enorme scheldkanonnade op de islam volgt, maar daar is gek genoeg geen enkele sprake van. Sterker nog; François raakt door het boek heen steeds verder onder de indruk van de islam en het boek sluit af met François’ hypothetische bekering tot de islam.
Waar iedereen een uiterst kritisch betoog over de islam verwachtte, is er in dit boek dus sprake van een positieve benadering van de islam. Is Houellebecq compleet van mening veranderd? Dat denk ik niet. Ergens op het einde van het boek schrijft hij: ‘een intellectueel hoefde in Frankrijk niet verantwoordelijk te zijn, dat lag niet in zijn natuur’ (Houllebecq: 2015: 212). De rol van de schrijver is niet om een mening te geven of om verantwoordelijkheid te dragen in het debat. Zijn rol is om het debat aan te wakkeren en de problemen en de gebreken van onze maatschappij bloot te leggen. Bijvoorbeeld door te opperen dat Frankrijk in 2022 een moslimpresident heeft.
Onderworpen is zeker een aanrader!
2015
Michel Houellebecq
Onderworpen (vert. Martin de Haan)
Amsterdam: Arbeiderspers.